UNICEF ve ILO'nun açıkladığı verilere göre, dünya genelinde çocuk işçi sayısı 160 milyona ulaştı. Bu, çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılması yönündeki küresel ilerlemenin 20 yıl sonra ilk kez duraksadığı anlamına geliyor. Çocuk işçiliği tarım, madencilik ve üretim sektörlerinde yeni bir sorun değildir. UNICEF ve ILO tarafından 2021'de yayınlanan veriler, dünya çapında çocuk işçi sayısının 160 milyona ulaştığını ve bunun 20 yıldır çocuk işçiliğini ortadan kaldırma yolunda küresel ilerlemenin ilk duraklaması olduğunu ortaya koydu. Çocuk işçilerin önemli bir kısmı, özellikle Batı Afrika ve Güneydoğu Asya'da kakao endüstrisinde bulunmaktadır.


UNICEF'in 2019'da yayınladığı bir rapora göre, Fildişi Sahili'nin tarım sektöründe çalışan çocuk sayısı 2013 yılında 1,4 milyona ulaşmıştır. 2020'de NORC, 2018 ve 2019 yılları arasında yapılan anketlere dayanarak çocuk işçiliğinin azaltılmasındaki ilerlemeyi özetleyen nihai bir rapor yayınladı. Raporda, Fildişi Sahili'nde 790.000 çocuğun hala işçi olarak çalıştığı, 770.000'inin ise tehlikeli çocuk işçiliğinde çalıştığı, yani yetersiz güvenlik standartları ve çalışma yönetmelikleri nedeniyle ölüme, yaralanmaya veya hastalığa yol açabilecek tehlikeli veya sağlıksız koşullarda çalıştığı belirtildi. Çocuk işçiliğinin devam etmesi, temel nedenleri veya katkıda bulunan faktörleri ele alınarak ele alınmalıdır.

Öncelikle, yoksulluk ve ekonomik eşitsizlik önemli bir rol oynar. Yoksulluktan kurtulmak ve iyi bir geçim kaynağı elde etmek için kakao çiftçileri mevcut gelirlerinin üç katını kazanmak zorundadır (INKOTA, 2013). Birçok çiftçi, mali sıkıntıları nedeniyle hasat için ücretli işçi çalıştıramamaktadır ve bu da kendi çocuklarından ücretsiz işçiliğe bağımlı olmalarına yol açmaktadır. Bu sorun, şirketlerin çiftçilere adil ücret ödeme konusundaki isteksizliği nedeniyle daha da kötüleşmektedir çünkü çiftçilerin iyi ücretlerle ücretli işçi çalıştırabileceklerine inanmaktadırlar.

İkincisi, çocukları tarlada çalışmaya ve ebeveynlerinin çocuk işçiliğini sürdürmesine yardımcı olmaya teşvik eden kültürel normların varlığı. Sömürge zamanlarına dayanan çocuk ticareti uygulaması, çocukların ailenin ekonomik hayatta kalmasına katılımının kabul edilebilir görüldüğü bir norma dönüşmüştür. Bazı topluluklarda, çocuk işçiliği yalnızca aileye ekonomik bir katkı olarak değil, aynı zamanda toplum içinde bir sosyalleşme ve beceri geliştirme biçimi olarak da kabul edilmektedir (Grier, 2004). Bu, basitçe suç örgütlerine hitap etmekten ziyade köklü toplumsal normları yönlendirmek zorunda olan yetkililer için daha karmaşık bir zorluk yaratmaktadır (Collins, 2023).

Üçüncüsü, kakao tedarik zincirlerinin ve pazarlama ağlarının karmaşıklığı (Voora vd., 2019). Kakao çiftlikleri genellikle uzak bölgelerde bulunur ve bu da izleme ve denetimi zorlaştırır. Hasattan sonra kakao çekirdekleri aracılar aracılığıyla yerel alıcılara satılır. Bu yerel alıcılar daha sonra çekirdekleri kooperatiflere veya daha büyük tüccarlara yeniden satarlar. Daha sonra çekirdekler, bunları Avrupa ve Kuzey Amerika'daki işleme tesislerine gönderen ihracatçılara satılır. İthalatçılar işlenmiş çekirdekleri satın alır ve kakao üreticilerine satarlar. Üreticiler, pazar taleplerini karşılamak için sıklıkla kakaoyu birden fazla tedarikçiden temin eder. Bu tedarik zincirinin karmaşıklığı, katı etik tedarik uygulamalarını uygulamayı ve yürürlüğe koymayı zorlaştırır. Hem yerel hem de küresel düzeyde çok sayıda aktörün dahil olması, her aşamada şeffaf ve kapsamlı izleme sağlamada zorluklar yaratır ve genellikle belirli tarafların sistemi istismar etmesine olanak tanır.

Çocuk köleliği, bu tür uygulamaların çocukların insan olarak temel haklarını ihlal etmesine rağmen çözülmesi zor bir sorun olmaya devam ediyor. Başlıca insan hakları ihlallerinden biri çocukların eğitim hakkıdır. Çalışan çocuklar, birçok ebeveynin onları okuldan ayrılmaya zorlaması veya tamamen okula gitmelerini engellemesi nedeniyle uygun eğitime erişemiyor. Ayrıca, sömürüden korunma hakları da ihlal ediliyor. Çocuk işçiler genellikle işverenleri tarafından son derece düşük ücretler, düzensiz çalışma saatleri ve güvenli olmayan çalışma koşulları yoluyla sömürülüyor.

Bu haklarla ilişkili olarak, bu uygulama aynı zamanda sağlık hakkının ihlal edilmesine de yol açar. Tehlikeli ve sağlıksız koşullar çocuklara fiziksel ve ruhsal zarar verirken, işverenler veya işletme sahipleri yeterli tıbbi bakıma erişim sağlamaz. İhlal edilen bir diğer temel hak ise makul bir yaşam standardı hakkıdır. Kötü çalışma koşulları ve düşük ücretler, çocuk işçileri yeterli giysi, yiyecek, barınak veya temiz suya erişimleri olmadan aşırı yoksulluk içinde yaşamaya zorlar.

Çocuk işçiliği uygulaması yalnızca çocukların eğitim, sağlık, sömürüden korunma ve insan onuruna yakışır yaşam koşulları gibi temel haklarını ihlal etmekle kalmıyor, aynı zamanda toplumsal cinsiyet eşitliği sorunlarıyla da kesişiyor. Birçok çocuk işçi işyerlerinde fiziksel, duygusal ve hatta cinsel şiddete maruz kalıyor, bu da onların daha iyi bir gelecek hayal etmelerini engelliyor ve onları mevcut koşullarına boyun eğmiş bırakıyor.

Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi'ne (ICESCR) göre, bu insan hakları ihlalleri birkaç önemli maddeyi ihlal ediyor. 6. Madde insan onuruna yakışır iş hakkını garanti altına alıyor, 7. Madde adil ve elverişli çalışma koşullarını sağlıyor ve 10. Madde aileleri, anneleri ve çocukları koruyarak çocukların ve ergenlerin ekonomik ve sosyal sömürüden korunması gerektiğini vurguluyor. Son ve en önemli hüküm ise eğitim hakkını savunan 13. Madde. Çocuk işçiler temel ilk ve orta öğrenim haklarından mahrum bırakılıyor ve bu da yoksulluk ve sömürü döngüsünü daha da sürdürüyor.

Kakao endüstrisindeki çocuk işçiliği sorunu, birçok aktörü, özellikle de halkı bu uygulamaya son vermeye yöneltmiştir. İnsan hakları, her bireye doğuştan itibaren zorluk çekmeden verilmesi gereken bitmeyen bir mücadeledir. Bu, insan haklarının, adaletsizlikleri düzeltmek ve yoksullar, ayrıcalıksızlar ve ezilenler adına meşru talepleri dile getirmek için hiç bitmeyen bir mücadele olduğunu belirten protesto okulunun düşünceleriyle uyumludur (Dembour, 2010). İnsan hakları, statükoya karşı mücadele etmek için bir araç olarak görülmektedir. Bu bakış açısına dayanarak, çocuk işçiliği uygulamalarının çözümünün, devlet, çokuluslu şirketler gibi devlet dışı aktörler ve uluslararası örgütler dahil olmak üzere toplumun tüm unsurları tarafından mücadele edilmesi gerektiği söylenebilir.

Bu mücadele, kakao endüstrisindeki çocuk işçilere sempati ve destek kazanmak için STK'lar, tüketici grupları ve aktivistler tarafından gerçekleştirilen çeşitli gösteriler ve kamu protestoları aracılığıyla ortaya konmuştur. Bu eylemler genellikle 12 Haziran'a denk gelen Dünya Çocuk İşçiliğine Karşı Gün gibi önemli günlerde gerçekleştirilir. Bu tür bir hareketin bir örneği, çocuk işçiliğine karşı mücadeleyi teşvik etmek için yürüyüşler, gösteriler ve diğer etkinlikler düzenleyen Çocuk İşçiliğine Karşı Küresel Yürüyüş'tür. Bir diğer eylem ise kakao endüstrisinde zorla çalıştırma ve çocuk işçiliğinin varlığı hakkında farkındalık yaratmayı amaçlayan Anti-Slavery International adlı bir örgütün kurulmasıdır.

Kakao endüstrisindeki çocuk işçiliği özel durumunda, çocuk işçiliğine son vermenin aciliyetini dile getirmek için çeşitli savunuculuk eylemleri, hareketler ve örgütler ortaya çıkmıştır. Bu örgütlerden biri, kakao endüstrisindeki çocuk işçiliğini ortadan kaldırmaya adanmış olan Uluslararası Kakao Girişimi'dir (ICI). Bu örgüt, kakao çiftçiliği toplulukları düzeyinde farkındalık yaratmak ve çocuk korumayı tanıtmak, eğitimi iyileştirmek ve her aile için daha sürdürülebilir geçim kaynaklarını desteklemek için çalışmaktadır. ICI'nin vizyonu, çocuk işçiliğini ve zorla çalıştırmayı ortadan kaldırarak insan haklarının korunduğu ve saygı duyulduğu yüksek kaliteli, onurlu ve sorumlu bir şekilde yönetilen kakao çiftçiliği toplulukları geliştirmektir (Uluslararası Kakao Girişimi, 2002).

Bir diğer kuruluş ise üç temel alana odaklanan Dünya Kakao Vakfı'dır (WFC): çiftçilerin gelirlerini artırmak, çocuk işçiliğiyle mücadele etmek ve ormansızlaşmayı önlemek. Bu kar amacı gütmeyen kuruluş, sürdürülebilir büyümeyi güçlendirmek ve kakao sektörünü dönüştürmek için sektördeki tüm aktörler arasında iş birliğinin önemini savunmaktadır (Dünya Kakao Vakfı, 2000). WFC, CocoaAction gibi girişimler aracılığıyla çocuk işçiliğini ortadan kaldırma çabalarına aktif olarak katılmıştır.

Bu örgütlere ek olarak, kakao endüstrisinde çocuk işçiliği konusunda farkındalık yaratmaya ve etik tüketimi teşvik etmeye odaklanan birkaç tüketici savunucusu grubu ve kampanyası da bulunmaktadır. Bu tür bir hareketin bir örneği, Avrupa'daki INKOTA-Netzwerk tarafından yürütülen Make Chocolate Fair! adlı kampanyadır. Bu kampanya, kakao çiftçiliği yapan ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmeyi amaçlar ve çocuk işçilerin sömürülmesine son verilmesi çağrısında bulunur. INKOTA, bu kampanya aracılığıyla kakao şirketlerini, kakao işleyicilerini ve hükümetleri her kakao çiftçiliği yapan ailenin yaşam kalitesini sürekli olarak iyileştirmeye dahil etmeyi amaçlamaktadır (INKOTA, 2013).

Başka bir kampanya ise kakao endüstrisinde çocuk köleliğine ve her türlü çocuk işçiliğine son vermeyi amaçlayan bir koalisyon olan Slave Free Chocolate (Kölesiz Çikolata) olarak adlandırılıyor. Bu kampanya, web sitesinde hala çocuk işçiliği yaptığından şüphelenilen şirketler hakkında bilgi sağlıyor. Slave Free Chocolate, sosyal medya reklamlarına sponsor olmak, halka açık yerlerde kartpostal dağıtmak ve eğitim materyalleri dağıtarak tersine şeker toplama gibi çocuk köleliğini ortadan kaldırmak için alınabilecek çeşitli eylemler sunuyor.

Uluslararası alanda çocuk işçiliği sorununun artmasıyla birlikte, Fildişi Sahili hükümeti, insan ticareti uygulamalarının ortadan kaldırılmasıyla başlayarak, bunun yayılmasını önlemek için çeşitli çabalar sarf etti. Hükümet, kakao üretim bölgesinin kalbinde rehabilitasyon tesisleri olarak üç kurtarma merkezi kurdu (Collins, 2023). Hükümet, İnsan Ticareti, Sömürü ve Çocuk İşçiliğiyle Mücadele Eylemlerini İzleme Ulusal Komitesi (CNS) aracılığıyla, ihtiyaç sahibi çocuklara ve travma yaşayanlara yardım sağlıyor. Ayrıca, hükümet, Soubre'den kuzeye giden otoyollara barikatlar kurarak çocukları çalışmaya zorlayan kişileri takip etmek için seçkin bir askeri birim oluşturdu (Collins, 2023). Bu askerler ayrıca, insan kaçakçılarını izlemek için bölgedeki kakao tarlalarına rutin baskınlar düzenlemekten de sorumludur.

Kültürel ve sosyal normlarla ilgili temel nedenleri ele almak için hükümet, kırsal topluluklar arasında farkındalık yaratmak amacıyla 3.000 köy komitesi kurmuştur. Hükümet, CNS ve diğer örgütlerin yanı sıra, çocuklar yalnızca ailelerine yardım ediyor olsalar bile, kakao tarlalarında çocuk işçiliğinin yasaklanmasının anlaşılmasını teşvik etmek için düzenli oturumlar düzenlemektedir. Mevzuat açısından, hükümet Harkin-Engel Protokolü girişimini (Kakao Protokolü olarak da bilinir) desteklemiş ve daha katı çocuk işçiliği yasaları çıkarmıştır (Bertrand & de Buhr, 2015). CMA, WCF, ILO, ABD Senatörü Tom Harkin, ABD Temsilcisi Eliot Engel, Fildişi Sahili hükümeti ve sivil toplum temsilcileri dahil olmak üzere kakao endüstrisindeki kilit paydaşlar tarafından 2001 yılında imzalanan bu protokol, çocuk işçiliğini ortadan kaldırmak için önemli standartlar belirlemektedir. Bu protokolün temel noktaları arasında çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılması, ilerlemenin izlenmesi ve hesap verebilirliğin sağlanması için belirlenmiş standartlara uyumun kamuoyu tarafından izlenmesi ve raporlanması, kakao üretiminde hiçbir şekilde çocuk işçiliğinin bulunmadığının doğrulanması için sertifikasyon ve çocuk işçiliğinden kurtarılan çocuklar için eğitim ve destek hizmetlerine erişim gibi alternatifler sağlanmasına vurgu yapılması yer alıyor.

Sadece hükümetler değil, aynı zamanda çokuluslu çikolata şirketleri de derhal harekete geçmeye çağrılıyor. Bu baskı, sekiz eski çocuk işçi tarafından 2021'de açılan bir dava sonrasında yoğunlaştı. Davacılar, Nestlé, Cargill, Barry Callebaut, Mars, Olam, Hershey's ve Mondelez'i yasadışı çocuk işçiliğinden "bilerek kar elde etmekle" suçladılar (Collins, 2023). Davacılar, aldatma ve dolandırıcılık yoluyla Mali'de işe alındıklarını, ardından sınır ötesine Fildişi Sahili'ndeki kakao plantasyonlarına kaçırıldıklarını ve burada birkaç yıl çalışmaya zorlandıklarını iddia ettiler. Bu dava sonucunda, Hershey, Nestlé, Mondelez ve Mars gibi çeşitli şirketler, çocuk işçiliği uygulamalarında bulundukları ifşa edildikten sonra boykotlarla karşı karşıya kaldı. Buna yanıt olarak, her şirket kamuoyuna açıklamalarda bulundu ve özellikle çocukları içerenler olmak üzere tüm insan hakları ihlallerini sona erdirmek için uzun vadeli planlar yaptı.

Hershey, sözcüsü aracılığıyla, şirketin çocuk işçiliği ve zorla çalıştırma gibi yürek parçalayıcı sorunlarla ilgili endişeleri anladığını ve onlarla aynı fikirde olduğunu belirtti. Hershey, tedarik zinciri içinde bu tür ihlallere karşı sıfır tolerans politikası uyguladığını iddia ediyor. Şirket aslında 2018'de Cocoa For Good stratejisini başlatmış ve çocuk işçiliğini ortadan kaldırmayı, çocuk beslenmesini iyileştirmeyi, çiftçilerin gelirlerini artırmayı ve çevreyi korumayı amaçlayan programlara 500 milyon dolar yatırım yapmıştı (Collins, 2023). Hershey ayrıca 2025 yılına kadar Fildişi Sahili ve Gana'da %100 izlenebilir kakao tedarikine ulaşma planlarını duyurdu. Benzer şekilde Nestlé, davanın kakao endüstrisinde çocuk işçiliğini ortadan kaldırma ortak hedefine ulaşmada ilerleme sağlamadığını belirterek, çocuk işçiliğinin kabul edilemez olduğunu ve şirketin misyonuna aykırı olduğunu vurguladı. Nestlé, 2009'dan beri Fildişi Sahili'nde üç temel sütun üzerine kurulu Nestlé Kakao Planı'nı oluşturdu: daha iyi çiftçilik, daha iyi yaşamlar ve daha iyi kakao. Ocak 2022'de şirket, çiftçi ailelerin geçim geliri açığını kapatmak ve çocuk işçiliği riskini azaltmak için bir hızlandırıcı program başlattı. 2023'e kadar program 10 ülkeye ulaşarak yaklaşık 160.000 kakao çiftçisi aileyi kapsıyordu ve 2025'e kadar %100 katılıma ulaşma hedefi vardı (Nestlé, 2021).

Önceki iki şirketin aksine Mars, devam eden dava olasılığı hakkında yorum yapmadı. Ancak, 2018'de Mars, Nesiller Boyu Kakao stratejisini başlattı (Mars, 2019). Bu strateji iki ana sütuna odaklanıyor: 2025 yılına kadar %100 sorumlu kakao tedarikini sağlamayı taahhüt eden ve çocuk işçiliğini önlemek ve çevre standartlarını korumak için sertifikasyon programlarıyla iş birliği yapan Sorumlu Kakao Bugün ve sürdürülebilir kakao çiftçiliğini geliştirmeyi, çiftçilerin yaşam kalitesini iyileştirmeyi ve çiftçilik uygulamalarını geliştirmek ve çiftçilerin gelir kaynaklarını çeşitlendirmek için tarımsal eğitim sağlamayı amaçlayan Sürdürülebilir Kakao Yarın. Mars'ın yanı sıra Mondelez de dava hakkında yorum yapmaktan kaçındı. Ancak, Mondelez 2012'den beri büyük kakao üretici ülkelerde daha sürdürülebilir kakao tedarikini teşvik etmek için 1 milyar dolarlık bir yatırım olan Kakao Yaşam programını uyguluyor (Cocoa Life, 2019). Mars, diğer şirketlerle aynı vizyonu paylaşıyor ve %100 sorumlu kaynaklı kakao hedefliyor. Birincil misyonları kakao üretiminin dönüşümünü hızlandırmak ve kakao çiftçiliği yapan toplulukların kalkınmasını sağlamaktır.

Michaela Nadine

Kaynak : moderndiplomacy.eu