2 Ocak 1981 – Öykü ve masal yazarı, derleyicisi Eflatun Cem Güney öldü. Eflatun Cem Güney, Hans Christian Andersen, Grimm Kardeşler, Ezop vardı yaşantımızda. Az gidilip uz gidilen, dere tepe düz gidilen çayırlar çimenler, biçilen lâle sümbüller, dönüp bir de bakınca görülen arpa boyu yollar, zaman içine giren zamanlar, saman içine giren kalburlar vardı.

Çok zaman geçti eski masal kitaplarından birini elime almayalı, sayfalarını çevirmeyeli. Büyükler için bir masal olan Yüzüklerin Efendisi’nin ve başka fantezi romanların kapağını açmak içinse hiçbir istek duymuyorum. Yüzüklerin Efendisi’nin “iyi” edebiyat olup olmadığı konusunda karar vermeyi yetkili edebiyatçılara bırakıyorum ama benim gibi düşünen çok kişi olduğu muhakkak. Toronto Üniversitesi Edebiyat Bölümünde, birkaç yıl önceki bir “fantezi edebiyat” kursunda bile Yüzüklerin Efendisi’nin ders konusu olarak seçilmediğini duymuştum. Dersi veren profesörün Tolkien’i pek sevmediği bütün öğrenciler tarafından biliniyormuş.

4 Ocak 1919 – Mürebbiye, Hüseyin Rahmi Gürpınar.
Mürebbiye, Türk edebiyatından sinemaya uyarlanan ilk filmlerden olduğu gibi, sansüre uğrayan da ilk film. İstanbul’daki işgal kuvvetleri kumandanı Fransız general D’esperey yasaklamış gösterimini. Romanda, bir Türk aile yanına mürebbiye olarak giren Anjel köşkteki erkeklerin hepsini baştan çıkarıyor. Ahlaksız mürebbiye Anjel’in Fransız oluşu General D’esperey’in hoşuna gitmemiş olmalı.
Şakacı ve şaşırtıcı, Hüseyin Rahmi’den beklenebilecek gibi bir de sonu var romanın.

Geçenlerde okuduğum bir haber, Amerika’da bir eyalette, ölmek üzere olan annesini son kez görmek üzere yola çıkan kadının, uçakta yerini aldıktan birkaç dakika sonra uçaktan indirildiğini yazıyordu. Biletin alındığı seyahat şirketiyle Hava Yolları Şirketi arasında bir karışıklık yaşanmış, bilet iptal edilmiş. Bilet geçersiz fakat kadın bunun farkında değil. Tüm yalvarmalarına karşın, biletsiz yolculuk yapmasının olanaksız olduğu söylenerek uçaktan indiriliyor Carrol Amrich. Arabayla çıktığı yolculuğun yarısındayken annesinin öldüğü haberini alıyor.
İşte buradaki kural, biraz bükülüp yerinden oynatılabilecek türden.

5 Ocak 1935 – Şair, yazar, yönetmen ve ressam Furuğ Ferruhzad doğdu.
Onun, Kuş Sadece Bir Kuştu şiiri ne de güzel… Odamın önündeki balkon demirine konan kaygısız kuşla yer değiştirebilmeyi istediğim bir ilk gençlik günümü anımsatıyor bana.  

10 Ocak 1935 – Yeni Türk Lügati için ilk 800 kelime seçildi.
Mustafa Kemal Atatürk, o sıralarda tüm dikkatini, Türk ulusuna yabancı sözcüklerden arındırılmış bir dil sunmak üzerine yoğunlaştırmış, öz Türkçe sözcükler bulmak ya da Türkçe sözcüklerle yabancı sözcükler arasındaki olası dilbilimsel bağları keşfetmek amacıyla günlerini eski ve yeni lügatler arasında geçiriyor.
1932’de başlayan süreçle kelimeler seçiliyor, zaman zaman belli sayıda sözcük içeren fasiküller yayımlanıyor fakat ilk Türkçe sözlüğün ortaya çıkması 1940’ların ilk yarısının sonlarını buluyor.

16 Ocak 1897 – Sahneye çıkan ilk Müslüman kadın oyuncu Bedia Muvahhit doğdu.
Öncü kadınlardan biri Bedia Hanım.

29 Ocak 1950 – Savaştan sonraki ilk turist kafilesi İstanbul’a geldi.
Dünya savaşları vardı, turistik gezi diye bir şey yoktu. Savaş yine var, televizyondaki şehit haberine “Vah” dedikten hemen sonra Kuzey Avrupa turlarını inceliyoruz. Küresel eşitsizlikte gelinen yer!

30 Ocak 1948 – Mahatma Gandhi bir Hindu tarafından tabanca ile vurularak öldürüldü.
Gandhi’nin geliştirdiği ve adını koyduğu şiddet içermeyen bir direniş biçimi var: satyagraha. Gandhi’ye göre, Batı’nın ‘pasif direniş’i ile ‘satyagraha’ birbirinden farklı. Pasif direnişin, mağdurun silahı olarak görüldüğünü, kimi zaman şiddet içerebildiğini, ‘satyagraha’nınsa güçlü olanın yöntemi olduğunu, şiddete asla başvurulmadığını söylüyor Gandhi.
Satyagraha düşüncesini günlük yaşama uygulamak ilgilendiriyor beni.
Komşunuz, köpeğinizin gece gündüz havladığından şikâyet ediyor, buna katlanmak zorunda olmadığını söylüyor.
İş yerinde, yönettiğiniz ekipte çalışan kişilerden biri nerdeyse her öğle tatilinden geç dönüyor.
Lokantadasınız. Yan masaya sizden sonra gelenlerin yemekleri önlerinde, sizinki hâlâ ortada yok.
Bütün bunlarla uğraşırken Gandhi’yi anımsayabiliriz. Onun yöntemi, çözümü kolaylaştıracağı gibi, güne öfkeyle değil dinginlikle devam etmemizi sağlayacaktır.  

3 Şubat 1947 – Roman yazarı, şair, senarist Paul Auster doğdu.
Bilinen soru: Yaralanmak pahasına yaşamak mı, yara almamak için yaşamamak mı?
Dünya üzerinde olup da acılardan pay almamak olası değil ama bu hayatı dolu dolu yaşayan kimilerinin çok daha derin yaralandığı bir gerçek. Herkes Frida Kahlo olabilir mi?
Dünyaya alçakgönüllülükle bakmak dert görmekle, yaralanmakla, özlemi bilmekle, kalp ağrısı çekmekle olabilen bir şey.

8 Ocak -  Sadık Özben: “Ve zaten, bir şey “post” oluncaya kadar sorun yok, anlıyorum. Örneğin “strüktüralizm”i anlıyorum. “Post-strüktüralist” olunca iş değişiyor.”
1984 ile 1988 arasında yayınlanan Yeni Gündem dergisinde yazdığı yazılarda yaşamı, 12 Eylül sonrası toplumu, insanlık hallerini, kendini, arkadaşlarını, karısını anlatan Sadık Özben’in, Murat Belge’den başkası olmadığı daha sonra ortaya çıkmış.

20 Şubat – Hakkâri’de Bir Mevsim, Ferit Edgü
Takvim yaprağında Hakkâri’de Bir Mevsim’den yapılmış alıntıyı okuyunca, Doğu Öyküleri’nden birini, Kim adlı kısacık öyküyü anımsadım.
“Senin geldiğin yere gitmişler.” dedi.”

25 Şubat – Kantar katibi: “Bendeniz Muğla’da vazifedeyken,” dedi, “Yörük kabileleri vardı orda. Bunlar münhasıran çamfıstığı ile tegaddi ediyorlar.” Şişhane’ye Yağmur Yağıyordu, Haldun Taner
Haldun Taner’in tüm öyküleri arasında uzun öyküsü Ayışığında “Çalışkur”un yeri başka. Kurmacada yaratıcılığın en güzel örneklerinden biri olan öykü, Türk edebiyatındaki ilk deneysel öykü kabul ediliyor. Öykünün birinci bölümünü bitirip, Hikâyenin Tepkileri başlıklı ikinci bölümüyle karşılaştığınızda, okuduğunuz metnin öyle sıradan bir öykü olmadığını fark ediyorsunuz.
Klasik hikâye tanımına uygun olan birinci bölüm Çalışkur apartmanı ve çevresinde bir gece içinde yaşanan olayları anlatıyor. İkinci bölüm, öyküye tepki olarak gönderilen mektuplardan oluşuyor. İşte bu mektuplar her şeyi değiştiriyor ve öykü yeniden yazılıyor. Oyunlaştırılmış, birkaç kez sahnelenmiş Ayışığında “Çalışkur”. Şehir Tiyatroları tarafından ilk kez oynandığında, Nedret Güvenç, Tijen Par gibi ünlü oyuncular rol almışlar, İlyas Salman da bekçi Zülfikar rolüyle bu oyunda duyurmuş adını. Henüz okumamış olanların keyfini kaçırmamak için öyküdeki biçimsel denemelerin ayrıntılarına girmeden, sözü bitiriyorum.



(1) Atatürk The Rebirth of a Nation, Patrick Kinross, sayfa 466