"Tarihin Sonu" mu, Yoksa Sadece Başka Bir Kırılma Noktası mı? Demokrasi, günümüz dünyasında alternatifsiz ve ideal yönetim biçimi olarak görülür; neredeyse kutsal bir "tarihin sonu" zirvesi. Ancak perdeyi araladığımızda, demokrasinin aslında ne kadar kırılgan ve çelişkilerle dolu bir sistem olduğunu görüyoruz. Ana akım tartışmaların cesaret edemediği gerçekler, bu yönetim biçiminin sorgusuz sualsiz bir ideal olmadığını fısıldıyor. Bu yazıda, demokrasinin kendi içindeki zayıf noktalardan beslenen popülizme nasıl zemin hazırladığını, bu sürecin küresel verilerle nasıl kanıtlandığını ve en temel vaatlerinin bile neden sorgulanması gerektiğini ortaya koyan beş sarsıcı gerçeği mercek altına alacağız.

Demokrasinin en rahatsız edici sırlarından biriyle başlayalım: Sistemin doğası, zamanla en kötülerin yönetimine evrilme riski taşıyor. Kakistokrasi olarak bilinen bu kavram, en az yetkin ve en ilkesiz kişilerin iktidara gelmesine sistemin kendisinin zemin hazırladığını savunur. Yunanca kā́kos (kötü/berbat) ve Kράτος (krátos - iktidar) kelimelerinden türeyen bu terim, tam anlamıyla "en kötülerin yönetimi" demektir.
Peki, bu tehlikeli dönüşüm nasıl gerçekleşiyor? İki temel dinamik yüzünden:

1. Seçmen Tarafı: İdeal bir demokrasi, bilinçli ve rasyonel seçmenler varsayar. Ancak gerçekte, seçmenler arasında "doğal ve rasyonel bilgisizlik" (siyasi konuları öğrenmeyi gereksiz görmek), genel "ilgisizlik" ve "irrasyonalite" (duygusal karar verme) yaygındır.

2. Siyasetçi Tarafı: Siyasetçilerin temel hedefi toplumsal refahı artırmak değil, "oy maksimizasyonu" sağlamaktır. Bu uğurda manipülasyon, boş vaatler ve algı yönetimi gibi yöntemlere başvurmaktan çekinmezler.
Bu denklemde, bilinçli seçmenler yerine duygusal kalabalıkları hedefleyen siyasetçiler her zaman avantajlıdır. Bu karamsar ama gerçekçi bakış açısı, demokrasinin temelindeki ilk çatlağı gösteriyor ve sistemin en büyük zaafını anlamak için kritik bir perspektif sunuyor.

2. Tehlikeli Bir Efsane: "Millet İradesi" Aslında Bir Aldatmaca Olabilir mi?

Demokrasinin meşruiyetini dayandırdığı en kutsal kavram "millet iradesi"dir. Ancak bazı siyaset teorileri bu kavramın "hurafe, safsata ya da retorikten başka bir şey değildir" diyerek ona doğrudan meydan okur. Bu eleştirel yaklaşıma göre, seçim sandığından çıkan sonuç, halkın saf bir ortak aklını değil; aksine, siyasi aktörler tarafından kolayca manipüle edilen, ilgisiz, bilgisiz ve duygusal tepkilerle hareket eden bir kalabalığın irrasyonel tercihini yansıtır.

Bu durum, demokrasinin temelindeki en büyük çelişkilerden birini gözler önüne serer: İlgisiz, bilgisiz, akılsız bir mübtezel kalabalığı oy kullanmaya davet ediyoruz ve sonra da sandıktan çıkan “irrasyonalite” yi “milli irade” olarak yüceltiyoruz.

Bu, demokratik meşruiyetin aslında bir rıza illüzyonu üzerine kurulu olabileceği anlamına gelir. Peki, sistemdeki bu temel çatlak ve onu meşrulaştıran bu kutsal efsane, bir araya geldiğinde ne tür bir siyasi aktör yaratır?

3. İçerideki Düşman: Popülizm Demokrasiyi Kendi Kurallarıyla Nasıl Yıkıyor?

Demokrasinin "kakistokrasiye" yatkınlığı ve "millet iradesi" miti, popülizm adı verilen siyasi fenomen için mükemmel bir zemin hazırlar. Popülizm genellikle demokrasi karşıtı olarak yanlış anlaşılır. Oysa gerçek çok daha sinsi ve tehlikelidir: Popülizm anti-demokratik değil, anti-liberaldir.
Popülist liderler, tam da demokrasi eleştirmenlerinin işaret ettiği o "rasyonel bilgisizlik" ve "irrasyonalite" zemininde yeşerir. "Halk egemenliği" ve çoğunluk yönetimi gibi demokratik ilkeleri sonuna kadar kullanırlar. "Millet iradesi" mitini, kendi seslerinin tek meşru ses olduğu iddiasını desteklemek için bir kalkan olarak kullanırlar. Ancak bu demokratik yetkiyi, liberal demokrasinin temel direklerini—hukukun üstünlüğü, kuvvetler ayrılığı, azınlık hakları ve kurumsal denge-denetleme mekanizmalarını—yıkmak için bir silah gibi kullanırlar.
Stratejileri basittir: Toplumu "saf halk" ve "yozlaşmış elit" olarak iki düşman kampa ayırır ve lideri, halkın tek ve gerçek sesi olarak konumlandırırlar. Kısacası popülizm, demokrasinin teorik zayıflıklarını ve retorik araçlarını, sistemi içeriden çürütmek için kullanan bir parazittir.

4. Rakamlar Yalan Söylemez: Küresel Bir "Demokratik Gerileme" Yaşıyoruz

Bu teorik ve yapısal çürüme sadece bir fikir jimnastiği değil. Rakamlar, bu krizin küresel bir salgına dönüştüğünü acı bir şekilde doğruluyor. V-Dem Enstitüsü gibi saygın kuruluşların verileri, dünya genelinde bir "demokratik gerileme" veya "otokratikleşme dalgası" yaşandığını net bir şekilde ortaya koyuyor. İşte durumu özetleyen bazı çarpıcı istatistikler:
• Küresel Gerileme: Dünyadaki ortalama demokrasi seviyesi, 1985 yılındaki düzeyine gerilemiş durumda.
• Otokrasilerin Yükselişi: Dünya nüfusunun %71'i, yani 5.7 milyar insan, otokrasilerde yaşıyor.
• Saldırı Altındaki Değerler: İfade özgürlüğü ve temiz seçimler gibi demokrasinin temel bileşenleri dünya genelinde zayıflıyor.
• Otokratikleşme Dalgası: Şu anda 42 ülkede, yani dünya nüfusunun %35'ini barındıran topraklarda, aktif bir otokratikleşme süreci yaşanıyor.
Bu rakamlar, demokrasi krizinin gelecekteki bir tehdit değil, bugünün ta kendisi olduğunu kanıtlıyor.

5. Demokrasi ve Cüzdanınız: Daha Fazla Demokrasi Her Zaman Daha Fazla Refah Anlamına Gelmiyor

Peki ama tüm bu kusurlarına rağmen demokrasi en azından ekonomik refah getirmiyor mu? Bu yaygın inanış da aslında sanıldığı kadar sağlam değil. Siyaset bilimi ve ekonomi alanındaki tartışmalar, bu iki kavram arasındaki ilişkinin son derece karmaşık olduğunu gösteriyor. Üç temel görüş öne çıkıyor:

1. Demokrasi olmadan zenginlik olmaz: Bu görüşe göre, mülkiyet haklarını ve hukukun üstünlüğünü güvence altına alan demokrasi, ekonomik büyümenin ön koşuludur.

2. Demokrasi büyümeyi engeller: Bu karşıt teze göre, demokratik süreçlerdeki çıkar grubu baskıları ve popülist harcama eğilimleri büyümeyi yavaşlatabilir; otoriter rejimler ekonomik olarak daha başarılı olabilir.

3. Rejim değil, devletin niteliği önemlidir: Bu yaklaşım ise yönetim biçiminden ziyade, devletin etkin ve kalkınmacı politikalarının belirleyici olduğunu, bu nedenle ikisi arasında net bir ilişki kurulamayacağını savunur.

Singapur ve Güney Kore gibi "Doğu Asya kaplanları"nın otoriter yönetimler altında yaşadığı mucizevi ekonomik büyüme, ikinci tezin en güçlü kanıtlarından biridir. Öte yandan, ekonomik refahın arttığı ülkelerde demokrasi taleplerinin yükseldiğini gösteren "Lipset Hipotezi" ise ilişkinin ne kadar çift yönlü olduğunu ortaya koyuyor. Kısacası, demokrasi ve cüzdanınız arasında otomatik bir neden-sonuç ilişkisi kurmak büyük bir yanılgı olur.

Sonuç: Demokrasiyi Olduğu Gibi Kabul Etmek Yerine, Onu Yeniden Düşünme Zamanı
Ele aldığımız gerçekler, demokrasinin insanlığın ulaştığı mükemmel ve nihai bir çözüm olmadığını gösteriyor. Aksine, en kötülerin yönetimine evrilme riski taşıyan, "millet iradesi" gibi kurgusal temellere dayanan, popülizm gibi iç tehditlere karşı savunmasız ve küresel ölçekte somut bir gerileme yaşayan kırılgan bir sistemle karşı karşıyayız. Demokrasinin doğasındaki bu kusurlar ve mitler, sistemi içeriden çürüten aktörler için verimli bir zemin yaratıyor ve bu tehlikeli gidişat küresel verilerle de doğrulanıyor.
Bu sarsıcı gerçekler ışığında, asıl sormamız gereken soru şu değil mi: İhtiyacımız olan şey, zaafları ve mitleriyle "daha fazla demokrasi" mi, yoksa 21. yüzyılın karmaşık sorunlarına cevap verebilecek, daha akılcı ve dayanıklı bir yönetim modelini temelden yeniden hayal etmek mi?

Kaynak :  radio.ayorum.com

• "Popülizm Demokrasinin Temellerini nasıl sarsıyor. Birey, sivil toplum" Programı
• "Türkiye’de demokrasinin ikilemi: Otoriter devlet mi? Popülizm mi?" Konulu Tartışma Programı