10 Kasım pazar günü, Melbourne’da, müzik niteliği yüksek ancak anlamı ve amacı belirsiz bir dinletiye, 10 Kasım Atatürk’ü Anma dinletisi sanısı ile katıldım. Böyle olmadığı dinleti başladıktan sonra anlaşıldı. İngiliz Uluslar topluluğu ülkelerince Ateşkes günü olarak kutlanan 11 Kasım tarihi ile Atatürk’ün ölümünün birlikte anıldığı,kurucusu olduğu Türkiye Cumhuriyetinin adının bile geçmediği, icra edilen parçaların Anadolu ve Asia Minor’dan olarak tanıtıldığı, dinletinin bir kısmında oynak parçaların kaşık ile çalındığı ilginç bir düzenleme idi.


Ancak, özellikle 12 Eylül sonrası, ve daha da hızlanarak 2002’den beri, Türkiye Cumhuriyetinin değerlerinin ısrarla aşındırılıp, sulandırıldığını yakından yaşamış olan bir kuşağın üyesi için, bu dinleti saygısızlık ve değer bilmezliğin bir örneği oldu. 

Çok yazık oldu!  Ama oldu bitti. 

Dilerim, ilerde, içimizden çıkan yetenekli bireyler, alanlarındaki yetkinliklerini, tarih bilinci ve Türkiye Cumhuriyeti ve kurucularına saygı ile harmanlayarak, katılmaktan onur duyacağımız etkinlikler de yaparlar. 

Bir bilinçlendirme girişimi olarak, sizler için şu kısa tarih çizelgesini hazırladım. Bir tarihçi ya da sosyolog değilim. Uzun uzun anlatmak amacım ya da haddim değil. Ayrıca, bu bilgilere ulaşmak günümüzde o denli kolay ki. Ben burada yalnızca küçük bir ışık yakmak istiyorum.

Bu zaman çizelgesindeki olaylara baktığınızda mutlaka sizler de, 11 Kasım 1918 tarihinin bizler için bir ateşkes kutlaması ya da anması olamayacağını göreceksiniz. Lütfen araları siz doldurun.  

Zaman diliminin sonunda bir de kısacık roman ve şiir derlemesi koyacağım. Bilinçlenme çabalarına yine küçük bir mum ışığı olmak için.

Gerisi sizde. 

11 Kasım 1918 – Mondros Mütarekesi

Bu mütareke ile, I. Dünya Savaşı’nın sonu geldi. Almanya’nın yenilgiyi kabul edişi ile, son anlarda yanına çektiği Osmanlı Devleti de yenilmiş oldu. 

İstanbul’un İtilaf Devletleri tarafından işgali böylece  başlatıldı. Çöken Osmanlı tebasından Türk Ulusunun doğuşunu teşvik etti.

Mustafa Kemal: “Egemenlik verilmez, alınır.”

12-13 Kasım 1918 – İstanbul’un İtilaf Devletleri Tarafından İşgali 

Önce 12 Kasım’da Fransız askerleri, 13 Kasım’da ise İngiliz askerleri İstanbul’a girdi. İtalyanlar ise 7 Şubat’ta Galatayı işgal etti.  

İstanbul’un resmen işgal edilmesi, Osmanlı İmparatorluğu’nun başkentinin düşmesi anlamına geliyordu. İtilaf Devletleri’nin şehre asker çıkarması ve Türk halkına uygulanan aşağılama ve baskılar, Mustafa Kemal ve yurtseverlerin direniş ruhunu daha da güçlendirdi.

Atatürk, İstanbul’a ilk geldiğinde işgal gemilerini görünce şu sözleri söyledi ki bunu sanırım bilmeyen yoktur. Bunlar onun  bağımsızlık konusundaki sarsılmaz kararlılığının bir ifadesidir.

“Geldikleri gibi giderler.” 

15 Mayıs 1919 – Yunan Ordusu’nun İzmir’e Çıkışı

İtilaf Devletleri’nin desteğiyle Yunanlıların İzmir’e çıkışı, ve Ege’yi işgallari, ulusal öfkeyi ve direnişi artırdı, Anadolu’da özgürlük arzusunu ateşledi.

Mustafa Kemal Atatürk: “Milletimiz hiçbir zaman hürriyetsiz yaşamamıştır, yaşamayacaktır.”

19 Mayıs 1919 – Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkışı

Ulusal direnişin başlangıcını simgeler. 

Mustafa Kemal: “Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.”

22 Haziran 1919 – Amasya Genelgesi

Bu genelge ile ulusal egemenlik ve dolayısıyla ve bağımsızlık savaşımına halkın katılımının önemini vurgulandı. .

Mustafa Kemal: “Hürriyet ve istiklalin temeli milletin kendi kudretine dayanmaktadır.”

23 Temmuz – 7 Ağustos 1919 – Erzurum Kongresi

Kongre, yabancı mandaları reddederek bağımsız Türkiye hedefini güçlendirdi.

Mustafa Kemal: “Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.”

4 – 11 Eylül 1919 – Sivas Kongresi

Bu kongre ile, çeşitli direniş oluşumları birleşti ve bağımsızlık için halkımızın kararlılığı daha da pekişti.

Mustafa Kemal: “Zafer, ‘Ben başaracağım’ diyebilenlerindir.”

23 Nisan 1920 – Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) Açılması

TBMM, Türk milletinin iradesini temsil eden, işgalci güçlerle işbirliği içinde davranan saraydan bağımsız bir yönetim organı olarak kuruldu.

Mustafa Kemal:  “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.”

10 Ağustos 1920 – Sevr Antlaşması

Bu antlaşma, Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanmasını ve yabancı nüfuz alanlarının oluşturulmasını öngörüyordu. Atatürk ve yoldaşları, ulusal direniş.iler bu koşulları ASLA kabul etmediler.

Mustafa Kemal: “Millet için yaşamak, ancak bağımsızlıkla mümkündür.”

23 Ağustos – 13 Eylül 1921 – Sakarya Meydan Muharebesi

Savaşın seyrini değiştiren bu muharebe, Türk ordusunun vatanı savunma kararlılığının bir sonucudur.  Atatürk bu savaş sonucunda Gazi unvanını kazanmıştır.

Gazi Mustafa Kemal: “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh, bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı, vatandaşın kanıyla sulanmadıkça terk olunamaz.”

9 Eylül 1922 – İzmir’in Kurtuluşu

Anadolu’nun işgalden kurtuluşunun simgesidir.

Gazi Mustafa Kemal: “Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir. İleri!”

11 Ekim 1922 – Mudanya Mütarekesi

Ulusumuzun, Doğu Trakya ve Ege üzerindeki kontrolünü güvence altına aldı.

Gazi Mustafa Kemal “Yurtta sulh, cihanda sulh.”

1 Kasım 1922 – Osmanlı Saltanatının Kaldırılması

Saltanatın kaldırılması ile egemenlik, ulusun iradesine geçmiştir. Artık, Türk ulusunun iradesi TBMM’nin çatısı altında gerçekleştirilecektir. .

Gazi Mustafa Kemal: “Biz, kimsenin himayesini istemiyoruz; özgürlüğümüzü ve bağımsızlığımızı istiyoruz.”

24 Temmuz 1923 – Lozan Antlaşması

Lozan Antlaşması, Türkiye’nin egemenliğinin uluslararası alanda tanınmasını sağladı ve Sevr Antlaşması’nı geçersiz kıldı.

Gazi Mustafa Kemal: “Bir devri kapatıp, yeni bir devir açan bu zafer, Türk milletinin azminin eseridir.”

29 Ekim 1923 – Türkiye Cumhuriyeti’nin İlanı

Emperyalizme ve saltanata karşı bağımsızlık mücadelemizin  doruk noktasıdır. 

“Türk milletinin karakterine ve adetlerine en uygun olan idare, cumhuriyet idaresidir. Bugün cumhuriyet ilan edilmiştir. Bu, gelecekteki mutluluğumuz için sağlam bir temel olacaktır. Çünkü, cumhuriyet, bugüne kadar kazandığımız zaferlerin en büyüğüdür.”

Kısa zaman çizelgesi bu kadar. Gelelim dönemin ruhunu daha iyi anlayacağınz bazı yapıtlara. 

Eğer henüz okumadıysanız lütfen şu yapıtları başucunuza dizin. Her birini sarsılarak, öğrenerek kendimi kaptırarak okudum. Her bir yazarımıza derin saygıyla:

Romanlar

“Yaban” – Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Cumhuriyet’in ilk döneminde Türk toplumunu ve savaşın halk üzerindeki etkilerini eleştirel ve derinlemesine bir şekilde incelemektedir. 

“Ateşten Gömlek” – Halide Edib Adıvar: Halide Edib, milli mücadeledeki kendi deneyimlerinden ilham alarak dönemin ruhunu ve fedakarlığını güçlü bir şekilde yansıtır.

“Küçük Ağa” – Tarık Buğra: İç bölünmeleri ve bağımsızlık hareketinin dönüştürücü etkisini yansıtır. 

“Esir Şehrin İnsanları” – Kemal Tahir:  İstanbul’un işgal altında olduğu dönemde geçen bu romanda, ihaneti, direnişi ve dönemin vatanseverlerini okuyacaksınız.Aslında romanı okumazsanız, çok başarılı bir dizisi de çekilmişti. Mutlaka izleyin. 

“Şu Çılgın Türkler” – Turgut Özakman: Mutlaka bir başyapıt. Evinizde olmalı. Çocuklarınızla birlikte okumalısınız. Olay örgüsünün, gerçek olaylar, gerçek kişiler ve belgelerle sürükleyici bir biçimde anlatımı ile eşsiz bir yapıt. Geleceğe verilmiş bir armağan!  

Şiirler

“İstiklâl Marşı” – Mehmet Akif Ersoy: Hepsini, tüm dizelerini okuyun. 1921 yılında yazılan bu şiir, ulusumuzun azmini ve inancını simgeler. 

“Kurtuluş Savaşı Destanı” – Nazım Hikmet:  Gerçek bir destandır. Yine geleceğe, sonsuzluğa verilmiş bir armağandır bu devrimci şiir. 

“Vatan Destanı” – Fazıl Hüsnü Dağlarca:  Kurtuluş Savaşı’nı ve bu savaştaki kahramanlıkları anlatır. 

“Sakarya Türküsü” – Necip Fazıl Kısakürek: Savaşın en önemli muharebelerinden birini ve ulusal gurur ve mücadelenimizin konularını kutlar.

Ek Öneriler

“Anadolu Notları” – Reşat Nuri Güntekin: Savaş ve sonrası dönemde Anadolu’nun toplumsal dokusunu anlamaya yönelik makalelerden oluşan bir yapıttır.