Yıllardır, aklıma geldikçe bazı paralardan bir örnek olsun diye bir kenara koyarım. Hele yurtdışı seyahatlerimden dönüşte, cebimde kalan bozuk paraları saklarım. Çok değişik ülkelerde bulundum. Her gittiğim ülkenin para birimini aklımda tutmamak adına biriktirdım bu paraları. Güney Amerika’dan tutun da bütün Avrupa ülkelerinin, Avrupa Birliği kurulmadan evvelki her ülkenin kendi para birimlerinden cebimde kalan bozuklukları topladım. Uzakdoğuda gittiğim her ülkenin paralarından da örnekler koydum bir kenara.


Madeni paralar içinde ülkemizde değişik tarihlerde basılan madeni paralar da var. Kanımca bu madeni paraların üzerinde yazılan değerlerinden çok madenin kendisi para etmektedir. Bunların içinde bir ikisi halen geçerliliğini sürdürmekte.

1970 senesinde basılmış 10cent madeni para bugün aynı değerini muhafaza  etmekte. Hoş artık tek 10cent bugün ne satın alır bilmiyorum ama değerinden fazla bir şey kaybettiğini zannetmemekteyim. Amerika’da senelerdir kullanılan madeni para, bugün bile kullanılmaya devam edilmekte. Kağıt para olarak da  1-2-5-10-20-50 ve 100 dolar banknot  senelerdir kullanılmakta. Ama 2 dolar banknota rastlamanız son derece zordur. Ben 2 dolar kağıt paranın onluk bir serisini Amerika ‘da bir bankadan alıp sakladım.

İngiltere, Avrupa Birliğine entegre olmadan çıkış yaptıklarından hala pound para birimini kullanmaktalar. İngiltere’nin madeni paraları içinde, çok evvelden, yarım cent vardı. O tarihte banka notu olarak en fazla kağıt para 25 pound idi. Alışverişte 25 pound verdiğinizde mağaza müdürü onaylamadan kabul görmezdi. Halk en çok bir, iki veya beş pound kağıt parayı alışverişte kullanırdı. Şimdi artık 50 ve 100 pound da görmeniz mümkün.

Avrupa ülkelerinde yaşayan insanlar eski para birimlerinden olan ellerindeki paraları bankalarda yeni para birimi olan Avro ile değiştirdiler. Ben de elimde bulunan Alman Markı, İtalyan Lireti, İspanya Pezosu, Avusturya Schilling’ini ve Fransız Frank’ını değiştirmedim. Hepsini küçük kasamda tutarım. Hiçbir değeri olmadığını biliyorum ama bir hatıra olarak bir kenarda dursun istiyorum.

Sudan, Mısır, Ethopia, İran, Irak, Suriye, Singapur, Pakistan, Hindistan, Tayland,  Azerbaycan, Özbekistan, Moldova ve Türkmenistan ülkelerinin paralarından örnekleri de kasamda tutmaktayım. İleriki bir tarihte belki bir çerçeve içine kompozisyon şeklinde sergilerim diye düşünmekteyim.

Bu paraların bugün için pek değeri olmadığını bilmekteyim. Her ülkede zaman içinde tedavüldeki paralar değişir, ve enflasyon değerine göre yeni birimlerin miktarları da değişikliğe uğrar. Rusya ise yıllardır aynı para biriminı kullanılmakta. RUBLE. Ancak eski tarihli basılmış ruble geçersiz kılınmış.

Bazı ülkelerin kendi para birimlerinden ziyade Amerikan doları veya Avrupa Birliğinin avrosu daha fazla kabul görmekte. Genelde ekonomileri kırılgan olan ülkelerde, kendi para biriminden ziyade, yabancı para birimine itibar etmek olağan bir davranış olarak kabul edilir. Sadece ekonominin kırılgan olmasının ötesinde, hukuk sistemine toplum güveninin zayıf olduğu ülkelerde, itibar edilen yabancı para birimi, halka ve ekonomiye güven verir.

Bir tarihlerde ülkemden ihraç edilen mallar için verilen teklifte Türk Lirasının kullanıldığını hatırlamaktayım. O tarihte Türk Lirası ekonomiye ve piyasaya güven vermekteydi. Sanayi, tarım ve hayvancılıkta alınan rasyonel olmayan kararlardan ötürü güvenini yitiren Türk Lirasının yerini yabancı para birimi almaya başladı. Bu hukukun ve ekonominin zayıfladığının işareti olarak algılanabilir. İniş ve çıkışların sıklıkla yaşandığı ülkemde, ekonomi değirmeninin taşıma su dönmediğini hatırlatmakta bizlere.

Ülkemde artık satılacak bir değer kalmadığını hepimiz görmekteyiz. Elli yıl önce Amerika’da bir ankesörlü telefona 10cent attığınızda telefon edip uzun zaman konuşabilirdiniz. Bugün yine 10 cent atın, istediğiniz kadar telefonla konuşabilirsiniz. Merkez Bankasına faiz indirtilip, bankalardaki tasarruf mevduatına kur garantisi vermenin faizden sayılmadığı yurdumda, bir inen bir çıkan değerlerle ülke ekonomisine yön verilmesi, Hacivat Karagöz perdesine benzer, izleyenler kahkaha ile güler, diye bir sözüm geldi söyledim hem nalına hem mıhına.