Ağustosta İstanbul'daki evde iki kitap buldum. Biri Şavkar Altınel'in Tepedeki Yabancı'sı, öbürü Nedim Gürsel'in Hatırla Barbara'sı. Tatil bitti, eylül sonunda başka kitaplarla birlikte onları da alıp Sydney'e döndüm. Bu yazıda, yeni okuduğum bu iki kitaptan söz edeceğim, daha çok da dünya üzerine algıladıklarımdan pek çok şey bulduğum Tepedeki Yabancı'dan, kitabın bana düşündürdüklerinden.

Tepedeki Yabancı’nın kapağında “anı” olduğu belirtilmiş, Hatırla Barbara ise “anı – gezi” olarak sınıflandırılmış. Biri Şavkar Altınel’in İngiltere ve İskoçya’da yaptığı gezileri, gezdiği  yerler üzerine, hayat üzerine düşüncelerini, duygularını, yorumlarını, öteki Nedim Gürsel’in Fransa’daki yolculuklarını, bu yolculuklar sırasındaki duygularını, düşüncelerini içeriyor. Anı,  deneme hatta öykü diyebileceğimiz iki kitap içerik olarak benzer görünüyorlar  ama öz olarak birbirlerinden çok farklılar.  

                                                                        ***

Yerime dönmek için ilerlemeye başladım, ama gerçekte bir daha hiçbir zaman hiçbir yere dönmeyecektim.

Tepedeki Yabancı’nın İki Ruhlu Adam başlıklı bölümü böyle bitiyor.

Artık hiçbir zaman hiçbir yere dönmeyecek, hiçbir yere hiçbir şeye ait olmayacak,  hayata, dünyaya hep dışarıdan, bir yabancının gözleriyle bakacak olan Tepedeki Yabancı’nın hikayesi de burada  başlamış oluyor. Kitap, yazarın bütün bu yolculukları içeren anıları, yoğun bir ilgi duyduğu Conrad’la ilgili yorumları, düşünceleri, T.S Elliot üzerine görüşleri arasında aslında hep o bir tek gerçeği, dünyada aslında nasıl da bir yabancı olduğumuz gerçeğini anlatıyor.

Şavkar Altınel yazıyor oluşunu, dünyaya bir yabancının gözleriyle bakabilmesine bağlıyor. Dünyanın Büyük Suları adlı bölümde, yaşamıyla kendi yaşamı arasında benzerlikler bulduğu Conrad’ın izini sürerken şunları söylüyor:

Önce ülkemize, sonra dünyaya, sonra da kendimize yabancılaştığımız, olduğumuz insanı, dışımızda duran başka birisi gibi görmeye başladığımız o açık denizlerde hepimiz yalnız değil miydik?

Bu nokta tabii aynı zamanda, artık bize ait olmayan bu şeyleri kendimize bağlamanın tek yolunun onları yazmak olarak belirdiği noktaydı.

Her yazar, yabancılığını fark ederek, dünyaya ve hayata bir yabancının gözleriyle bakarak mı yazıyor? Sanmıyorum. Tepedeki Yabancı’nın ardından okuduğum Hatırla Barbara böyle olmadığının kanıtı bana göre. Nedim Gürsel yaşamın içinden, yaşadıklarına bir yabancı gibi dışarıdan bakarak değil yaşadıklarının  arasından yazıyor. Ama, evet, Şavkar Altınel’in dediği gibi, her yazar bir ölçüde yabancı ve hangi dilde yazarsa yazsın, her yazar gördüğü dünyayı anlatacak dili yabancı bir dili keşfeder gibi ağır ağır keşfetmek zorunda.

Yabancılık duygusunu, olup bitenleri dışarıdan izliyor olma duygusunu ilk kez üniversiteden sonra  çalışmaya başladığımda yaşadığımı hatırlıyorum.  

Çalışmaya başladığım büyük şirkette şehrin dört bir yanından gelen servis arabaları tüm çalışanları her sabah aynı anda şirketin bahçesine getirirdi.  Şirketin girişindeki bekçi kulübesi, bekçi kulübesinin biraz ilerisinde her sabah aynı yerde aynı zamanda yerini alan poğaça satıcısı, otobüsleri bir anda boşaltıp bütün günü içinde geçirecekleri kocaman yapıya doğru toplu halde ilerleyen insanlar, içeri girerken yakalara takılan kartlar herşeyin aslında ne denli anlaşılmaz, ne denli anlamsız ve gereksiz olduğunu hatırlatır gibiydi. Bütün bu insanlar ve belki ben de, yıllarca, yıllarca her sabah aynı saatte buraya gelip, akşamları aynı saatte masalarımızın üzerini toplayıp, bahçede yanyana dizilmiş servis arabalarına hep birlikte  yürümeyi sürdürecek, belki de yaşamımızı burada böylece tüketecektik. Ama burada değil başka yerde de olsak aslında hiçbir şey değişmeyecekti.

Yıllar sonra Sydney’de çalışırken herkesi toplu halde işe taşıyan servis otobüsleri yoktu artık ama birbiriyle yarış halindeki insanlar hep vardı. Bir defasında bir toplantıda şu anda hatırlayamadığım bir düşünceyi dile getirmek  üzereyken, iş arkadaşlarımdan birinin konuşmak için gösterdiği büyük hevesi, taşkın çabayı şaşkınlıkla farkedip meydanı ona bıraktığımı anımsıyorum. Konuşulanlar beni aslında hiç de derinden ilgilendirmiyordu. Toplantının sonucunun hangi yöne gittiği aslında umurumda bile değildi. Bütün bu insanlar, hepimiz,  ellerimizde kahve kupalarıyla masanın çevresine sıralanmış , burada hep birlikte vakit dolduruyorduk.

Bütün bu hissettiklerime,  düşündüklerime rağmen insanın yaşadıklarına bütünüyle kayıtsız kalabilmesi her zaman olabilen bir şey değil ve ben kendi adıma yaşadıklarıma çok da kayıtsız olduğumu söyleyemem. Şavkar Altınel ise anılarını kayıtsız, heyecansız, sanki başka birisinin anılarını anlatırmış gibi yazıyor,  öylesine uzak, neredeyse soğuk bir dille.  Hatırla Barbara’yla Tepedeki Yabancı arasındaki fark da burada başlıyor. Nedim Gürsel Fransa’da gezerken hiç de kayıtsız olmadığı anılarını kovalıyor. Bir zamanlar Fransa’da yaşamış olan annesinin izini sürüyor ve bunun onun için önemli olduğu seziliyor satırlarında. Şavkar Altınel’in de anıları onları yaşamış olan kişi için önemli (İki Ruhlu Adam başlıklı bölümde bu özellikle hissediliyor), fakat Şavkar Altınel artık bu anıları yaşamış kişi değil, o, bütün bunlara dışarıdan bakan bir yabancı artık.

Nedim Gürsel, onu Fransa’ya bağlayan birşeyler olduğu için geziyor ve yazıyor, Şavkar Altınel ise onu hiçbir şey hiçbir yere bağlamadığı için.  

İkisi de ölümden söz ediyor ama Nedim Gürsel’in yazılarında yaşarken başardıklarından aldığı hazzı, kendi deyişiyle “itibar gören bir yazar”oluşundan duyduğu keyfi, övüncü fark ediyorsunuz. Tepedeki Yabancı’da ise bu duyguları aşmışlığı...

Gece, yazmaya ara verdiğimde “play station”da oyun oynayan oğlumun yanına gidiyorum. Yapay bir şehrin, Liberty City’nin sokaklarında çılgın bir hızla araba sürmesini seyrediyorum bir süre. Yapay şehirde gün akşama dönüşüyor, gökyüzünde pembe bulutlar var şimdi. Sokak lambaları yanıyor, mağazaların vitrinleri ışıldamaya başlıyor. Liberty City’nin apartmanlarını, mağazalarını, kafelerini, barlarını, lokantalarını, caddelerinde yürüyen kadınları erkekleri  seyrederken, ne zaman bu türden bir oyun izlesem duyumsadığım, herşeyin aslında ne denli gerçek üstü ve anlamsız olduğu duygusunu yine duyumsuyorum.

İşte o anda, dünyamızın, hayatlarımızın bir kopyasını ekranda, bütünüyle dışarıdan izlediğimizde bizim dünyamızın da aslında ekrandaki dünya denli geçici, ekrandaki dünya denli anlamsız  olduğunu bir kez daha duyumsamak çok kolay.  

Ama sonuçta bu da çok önemli değil. Bütün bu anlamsızlık içinde dünya yine de çok güzel, hayat küçük mutluluklarla dolu .

Conrad’ın yazdıklarının dünyayı yabancı bir gözle süzen birisinin kaçınılmaz olarak gördükleri olduğunu ve bütün bunlara karşı önerdiklerinin de cesaret, sabır ve çalışkanlık olduğunu söylüyor Şavkar Altınel. Hayata Conrad’ın yaptığı gibi bu görkemli sözcüklerle anlam bulmaya çalışmaya da gerek yok aslında. Evet, bu dünyada bir yabancı olduğumuz kesin. Ama ne değişir? Bu bilgiyi bir kenara koyup tutkuyla, tutkuyla olmasa da sevgiyle yaşamak da olası. Herşey bitecek bile olsa...